Περίπου δεκαπέντε εκκλησίες ευρίσκοντο στην περιοχή του Βασιλεωνοίκου,
πριν από δύο περίπου αιώνες. Ο Γ. Ι. Ζολώτας μας τις αναφέρει λεπτομερώς:
“(…) εκκλησία μεγάλη και αξιόλογος οπωσούν είναι ο κεντρικός ναός του Αγίου Γεωργίου,
ον εκ βάθρων ανήγειραν οι χωρικοί (…). Εντός του χωρίου ήτο ο Άγιος Παντελεήμων, εκκλησία μεγάλη,
ανήκουσα άλλοτε εις την αδελφότητα των μεταξάδων (κώδ. Μητρ. σ. 74), ου αναφέρεται μεγάλη αναμνηστική πλαξ
ενεπίγραφος δημοσιευθείσα εις την Συναγ. των Χιακών Επιγρ. σ. 304 και μνημονεύουσα της εκ βάθρων ανεγέρσεως
του ναού δαπάνη του Μανουήλ Παούδη (Παρούδη) και της συμβίας αυτού εν έτει 1577, προσεπικουρούντος
την ευλαβή πράξιν του Μητροπολίτου Χίου Ιππολύτου (Καστρικίου).Εις το δυτικόν μέρος του χωρίου
είνε ο Άγιος Ματθαίος, υπάρχουσι δ' εκτός του χωρίου και άλλοί τινες ναΐσκοι άλλοι μεν άρτιοι,
οι δε πολλοί βεβλαμμένοι ή και όλως ηρειπωμένοι, ο Άγιος Γεώργιος ο Σεκιάρης (= των Σεκιάρηδων)
βλ. στίχους Σάβα Σεκιάρη εις ναόν Αγ. Γεωργίου ευρεθέντας υπό του ενορίτου Παντ. Ροδοκανάκη
(Αλεξ. Βλ. Χιακών Β´ 122), ο Άγιος Γεώργιος ο Μελαχροινός εις τον Καραμουσάν, λεγόμενος άλλοτε και Ταγκαλάκης,
ανήκων πάλαι εις τους Ράλλας νυν δ' εις τους Πήττας. Ο ναός ούτος ως και ο προρρηθείς του Αγίου Ματθαίου
ήσαν κτήματα των σχολείων, εκ δωρεάς ευγενών διαθετών. Ανατ. του χωρίου είνε ο Άγιος Γεώργιος του Βουνού
και ο Άγιος Ιωάννης του Βλάχου ερείπιον εν τω μέσω των ερειπίων του μεγάλου πύργου του Βλάχου (Ροδοκανάκη),
ο Άγιος Ισίδωρος της Πουλούς (ερείπ.), ης πάντως και ο εις Πετρανά ναός (του γένους Πετροκοκκίνων)
πλησίον παλαιού αυτόθι οικογ. κτήματος, ο Άγιος Γεώργιος του Ψιακή, ο Άγιος Ιωάννης εν θ. Κηπάρι,
ο Άγιος Νικόλαος του πύργου της Λέλας, οι Άγιοι Απόστολοι με λίθων τινών ενεπιγράφων γενοατικών τμήματα,
ναού ερείπια επ' ερειπίων πύργων. Προς τούτοις, υπάρχει νοτ. δυτ. του χωρίου και ο ναΐσκος του Αγίου Πέτρου
(της Παναγίας πρότερον), παρ' ον υπάρχουσι παλαιά τινα λείψανα, δεξαμενή, μάρμαρα ειργασμένα κτλ.
Γεγονός δ' είνε ότι τα πολλά τοις αυτόθι πύργοις προσιδρυμένα ναΰδρια ήσαν γενοατικά, μετατραπέντα εις το
ορθόδοξον δόγμα μετά τον διωγμόν των καθολικών, αλλ' υπήρχον αναμφιβόλως και ορθοδόξων πολλοί ναοί,
ωραιότεροι και πλουσιώτεροι ίσως (…)”. (1)
Όσον αφορά την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος έχουμε και τα εξής συμπληρωματικά στοιχεία:
“(…) ο του Αγίου Παντελεήμονος της εκλιπούσης Συντεχνίας των μεταξάδων (…)
εκλιπούσης ταύτης παραχωρείται τον Νοέμβριον του 1843 εις την Κοινότητα Βασιλεωνοίκου ο ναός ούτος,
ο διοικούμενος από την Συντεχνίαν των μεταξάδων, επειδή “διέμενεν αδιόρθωτος μέχρι τούδε και ακατασκεύαστος
κατά θερμήν παράκλησιν των κατοίκων Βασιλεωνοίκου υπό τον όρον να ανοικοδομήσωσιν αυτόν. Προσέφερον δε
επί τούτω οι κάτοικοι του ειρημένου Χωρίου προς τον Μητροπολιτικόν ναόν του Αγίου Βίκτωρος, χίλια γρόσια,
ως ιδιοκτησία υπάρχουσα του κοινού της Χίου”. Σχετικόν έγγραφον ανάγνωθι εν τω παραρτήματι (αριθ. εγγρ. 29)
της παρούσης Ιστορίας. Η σχετική πράξις ευρίσκεται κατακεχωρημένη εις τον Κώδικα της Μητροπόλεως Χίου,
έτους 1832 και εξής (σ. 74) (…)”. (2)
ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΖΟΛΩΤΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΧΙΟΥ ΤΟΜΟΣ Α', Ι, σελίδες 562, 563.
ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΥΠΟΙΣ Π. Δ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ 1921
ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΑΝΔΡΕΑΔΟΥ, Αρχιμανδρίτου: ΙΣΤΟΡΙΑ της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας,
Μέρος Α, Αθήνησιν, Τύποις: Πυρσού Α.Ε., 1940, σελίδες 198−199
Παντελής Π. Δανιήλ
Από το βιβλίο του Ιωάν. Μ. Ανδρεάδου Αρχιμανδρίτου «Ιστορία της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας», Αθήνησιν τυπογρ.
Πυρσού Α.Ε., 1940, Μέρος Α', παραθέτω ένα ενδιαφέρον έγγραφο παραχώρησης της εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονος
η οποία ανήκε αρχικά στην συντεχνία (συνάφι) των μεταξάδων (μεταξοπαραγωγών) στους Βασιλειωνοικούσους τον Νοέμβριο
του 1843 (κ' Νοεμβρίου ,αωμγ΄).
Ο ναός του Αγ. Παντελεήμονος εδιοικήτο από την Συντεχνία αυτή η οποία διελύθη μετά τις σφαγές του 1822 και έκτοτε
τα ερείπια της πυρπολημένης εκκλησίας παρέμεναν αδιόρθωτα. Η κυριότητα του Ναού είχε περιέλθει στην Δημογεροντία
(το κοινόν της Χίου).
Οι κάτοικοι του χωριού προσέφεραν χίλια γρόσια προς τον Μητροπολιτικόν ναόν του Αγίου Βίκτωρος, ως ιδιοκτησία
υπάρχουσα τω κοινώ της Χίου και τη δέσμευση “υπό τον όρον να ανοικοδομήσωσιν τον Ιερό Ναόν”
(παράρτημα του ανωτέρω βιβλίου, αριθ. εγγράφου 29).
“ 29. Γράμμα Αρχιερατικόν, δι’ ου παραχωρείται υπό της Κοινότητος της Χώρας εις το χωρίον Βασιλεώνοικον η εν αυτώ
Εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος του Συναφίου των Μεταξάδων, εγκαλίποντος αυτήν.
Δια του παρόντος ημετέρου Αρχιερατικού αποδεικτικού γράμματος, δηλοποιείται, ότι ελθόντες προς ημάς οι υποφενόμενοι
επίτροποι της Μητροπολιτικής ημών Ιεράς εκκλησίας των Αγίων Βικτώρων, εδήλωσαν ημίν ότι η κατά το Βασιλιόνικον
κειμένη Ιερά εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος, ιδιοκτησία υπάρχουσα του κοινού της καθ' ημάς πολιτείας ταύτης,
διοικούμενη από το Συνάφιον των μεταξάδων, ήτις πυρποληθείσα κατά την εποχήν των ενταύθα δεινών διέμεινε μέχρι
τούδε αδιόρθωτος και ακατασκεύαστος, ως εκλιπόντος του ειρημένου Συναφίου, ήδη δε κατά θερμήν παράκλησιν των
κατοίκων χριστιανών του ρηθέντος χωρίου, παραχωρείται παρά της κοινότητος της Χώρας εις την εκείνων κυριότητα,
επί τω ανοικοδομήσασθαι ταύτην και διακυβερνάσθαι αεί και πάντοτε υπό των εγχωρίων του Βασιλιονίκου. Εις ένδειξιν
ουν της προς εκείνους παραχωρήσεως εξητήσαντο οι διαληφθέντες επίτροποι παρά της Ιεράς ημών Μητροπόλεως και έγγραφον
την περί τούτου δήλωσιν, εφ' ω και γράφοντες αποφαινόμεθα εκκλησιαστικώς, ίνα η κατά το Βασιλιόνικον προδηλωθείσα
Ιερά εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος, ως παραχωρηθείσα από την σήμερον παρά της κοινότητος της Χώρας υπό την
τελείαν δεσποτείαν και κυριότητα των εγχωρίων του Βασιλιονίκου, ως προείρηται διαμένει του λοιπού αναφαίρετος και
αναπόσπαστος και πάντη αφιλονείκητος, του διοικουμένη και διακυβερνωμένη υπό των εγχωρίων του ρηθέντος χωρίου,
μηδενός δυναμένους ποτέ ενοχλήσαι το παράπαν, ή καταζητήσαι περί της αυτής εκκλησίας επ' ουδενί λόγω και προφάσει,
οι οποίοι οπότε έχωσι και πεpιτοιχίσωσι τον αυλόγυρον της αυτής εκκλησίας είναι ελεύθεροι διά να λαμβάνωσιν ολίγον
τόπον από το εμβατοικιασμένον εκκλησίας χωράφιον το όπισθεν του Ιερού βήματος όσον ήθελε τους χρησιμεύση
δι' ευρυχωρίαν, και τούτο με την γνώμην της κοινότητος, και της Κυριακής θυγατρός του Ιω. παπά Σταματίου Καρασούλη,
της εχούσης το ειρημένον εμβατοίκιον χωρίς όμως να ενοχλώνται και τα εις αυτό περιεχόμενα αμυγδαλόδενδρα, όθεν εις
ένδειξιν και διηνεκή την ασφάλειαν εγένετο το παρόν ημέτερον Αρχιερατικόν αποδεικτικόν γράμμα, καταχωρηθέν και
εν τω Ιερώ Κώδικι της καθ’ ημάς Μητροπόλεως.
Τη κ' Νοεμβρίου
Οι Δημογέροντες (υπογρ.) Δημ. Βουδόπουλος, Παντιάς Πετροκόκκινος, Κωνστ. Χωρέμης
Οι Επίτροποι (υπογρ.) Ευστράτιος Ροδοκανάκης, Κωνστ. Γλύψης ”(1)
ΙΩΑΝΝΟΥ Μ. ΑΝΔΡΕΑΔΟΥ, Αρχιμανδρίτου: ΙΣΤΟΡΙΑ της εν Χίω Ορθοδόξου Εκκλησίας,
Μέρος Α, Παράρτημα, Αριθ. εγγράφου 29, Αθήνησιν, Τύποις: Πυρσού Α.Ε., 1940
