Ένας δικτυακός τόπος αφιερωμένος στο χωριό μας!

Επισκέπτες
 Σήμερα :
 Εχθές : 31 
 Συνολικά : 176736 
07.02.2025, 01:38 Europe/Athens
Γιορτάζουν

Το Χωριό μας » Ιστορία » Μνήμες και Παραδόσεις » "Το Βασιλειόνοικο της Χίου στα 1894"

Το Βασιλειόνοικο* της Χίου στα 1894

Από χειρόγραφο της Συλλογής Εγγράφων Κων. Κανελλάκη

Της Αθηνάς Κ. Ζαχαρού-Λουτράρη δ. Φ.


Ο Κων. Κανελλάκης (1840-1916), μία πολύπλευρη χιακή προσωπικότητα, άφησε ένα σημαντικό έργο, μέρος μόνο του οποίου είναι γνωστό. Ένα από τα δημοσιευμένα βιβλία του είναι η περίφημη Τοπογραφία τῆς νήσου Χίου, που ολοκλήρωσε το 1901, αλλά εκδόθηκε το 1926, μετά το θάνατό του (1). Για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου, πολύτιμου για τη γνώση του τόπου και της ιστορίας του, οι δυσκολίες ήταν τεράστιες, αν ληφθεί υπ’ όψιν η έλλειψη βιβλιογραφίας και οι ανάγκες επιτόπιων ερευνών με τις συνθήκες και τα μέσα του τέλους του 19ου αιώνα. Eντυπωσιακό όμως είναι το γεγονός ότι ο πρωτοπόρος αυτός μελετητής, για να συγκεντρώσει στοιχεία εφάρμοσε μέθοδο ερωτηματολογίου, στέλνοντας το 1894 τις ερωτήσεις, για τις πληροφορίες που ήθελε, σε ανθρώπους που έκρινε κατάλληλους.

Φαίνεται πως έστειλε σε όλα τα χωριά, αλλά στη Συλλογή εγγράφων του στη Βιβλιοθήκη «Κοραής» έχουν διασωθεί τα χειρόγραφα με τις απαντήσεις πέντε χωριών (Βασιλειόνοικο, Νεχώρι, Παρπαριά, Συκιάδα, Καρδάμυλα). Από αυτά προκύπτει ότι οι ερωτήσεις ήταν πολλές και αφορούσαν όλα τα γεωγραφικά στοιχεία, τον πληθυσμό, τα προϊόντα και τις ασχολίες των κατοίκων, το χαρακτήρα τους, τα ήθη, έθιμα και παραδόσεις, τα αρχαία και μεσαιωνικά μνημεία, τις εκκλησίες και τα σχολεία. Ο Κανελλάκης, όπως προκύπτει από τις συγκρίσεις, πριν τη δημοσίευσή τους ήλεγχε τα στοιχεία και τα διασταύρωνε.

Το χειρόγραφο του «Βασιλειόνοικου», τρεις σελίδες τετραγωνισμένης κόλλας, με ημερομηνία 3 Ιουλίου 1894, περιέχει απαντήσεις σε 16 ερωτήσεις αλλά η υπογραφή του συντάκτη είναι δυσανάγνωστη. Πρόκειται πάντως για μορφωμένο άνθρωπο, γιατί απαντά με σαφήνεια, σωστή χρήση της γλώσσας και έχοντας γνώση των πραγμάτων. Ήταν επίσης φίλος του Κανελλάκη, όπως προκύπτει από την προσφώνηση «Φίλε κύριε Κ. Κανελλάκη» και την αποφώνηση «’Ασπαζόμενος ὑμᾶς φιλικώτατα εἰμὶ πρόθυμος, ὅλος ὑμέτερος εἰλικρινὴς φίλος». Κρίνοντας ότι η εικόνα του χωριού στα 1894 παρουσιάζει ενδιαφέρον, δημοσιεύουμε το περιεχόμενο του χειρογράφου.

Ο συντάκτης, μετά την προσφώνηση και τη δικαιολόγηση της καθυστέρησης της απάντησής του, λόγω ασθενείας, απαντάει στις ερωτήσεις με απαρίθμηση.


α.) Τὸ χωρίον Βασιλειόνοικον τυγχάνει, ως γνωστὸν ἓν τῶν Καμποχώρων. Κεῖται δὲ Α. τῆς νήσου.

β.) Συνορεύεται ἐκ τῶν ἑξῆς χωρίων, τοῦ Χαλκιοῦς πρὸς Δ. αὐτοῦ κειμένου καὶ τῶν Βαβύλων πρὸς Ν., τοῦ μὲν πρώτου ἀπέχοντος σχεδὸν 10λ.π. (διὰ πεζὸν ὁδοιπόρον), τοῦ δὲ δευτέρου ¼ τῆς ὥρας.

γ.) Προϊόντα παράγει τὰ ἑξῆς: ἀμύγδαλα, ἔλαιον, τερεβυνθέλαιον, ἄνισον (γλυκάνισο), ὄσπρια: κυάμους, ρεβύθια κτλ. κεράσια, τερεβύνθους (τσίκουδα), σῦκα καὶ οἶνον ἐξαίρετον.

δ.) Ἐκ τῶν ἐν λόγῳ προϊόντων πωλοῦσιν οἱ κάτοικοι: ἀμύγδαλα, κυάμους, ρεβύθια, ἄνισον, τερεβύνθους, κεράσια κτλ.

ε.) Ἐκ τῶν κατοίκων αὐτοῦ ἄλλοι μὲν εἰσὶ τέκτονες, ἄλλοι ταπητουργοὶ καὶ οἱ πλεῖστοι γεωργοί.

στ.) (χαρακτήρ) φιλόπονοι, φιλότιμοι, τίμιοι, ἀστεῖοι, φιλέορτοι, φιλέριδες ἐν ὅσῳ διαρκεῖ ἡ θυσία του Βάκχου, ἣν τελοῦσι συνήθως κατὰ μὴ ἐργασίμους ἡμέρας.

ζ.) Πανηγύρεις ἔχουσι τὰς τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καὶ τὴν τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος.

η.) Εἰσὶν ἠθικώτατοι. Κατὰ τὸ μεσονύκτιον τοῦ Ἁγίου Πάσχα ἀνάπτουσι κατ’ ἔθος παλαιὸν μεγάλη πυράν, ἣν Φανὸν τοῦ Πάσχα καλοῦσιν.

θ.) Ἐντὸς τοῦ χωρίου ὑπῆρχε λατομεῖον παλαιόν, ἔξωθεν δ' αὐτοῦ ὑπάρχει νῦν τοιοῦτον.

ι.) Μεσαιωνικὰ καὶ ἕτερα ἀρχαῖα δὲν ὑπάρχουσιν.

ια.) Παραδόσεις περὶ τοῦ χωρίου ὑπάρχουσιν ὅτι πρὸ 100 ἐτῶν ὑπῆρχε μικρά τις ἐκκλησία Ἁγιος Γεώργιος (ἐν τῇ αὐτῇ τοποθεσία, ἔνθα ὑπάρχει ἡ νεόδμητος ἐκκλησία) ἔχουσα μόνον ἓν παράθυρον καὶ ὅτι τὸ χωρίον ἦτο ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν ὀθωμανίδος τινὸς Σουλτάνας (πριγκηπέσης).

ιβ.) Τὸ χωρίον κεῖται ἐπὶ ἐπιπέδου λόφου ἀνωφεροῦς ἀπὸ Β. καὶ Ν. Λόφους δὲν ἔχει πλησίον του, ἀποτελεῖ δὲ τὸ κέντρον σχεδὸν τῶν Καμποχώρων. Β.Δ. αὐτοῦ κεῖται τὸ βουνὸ ὁ Κορακάρης ἐξ ἀποστάσεως 8-10 λ-π. Ἐπί τινος αὐτοῦ ἀνατολικῆς κλιτύος σώζονται οἰκήματα κατώγεια θολωτὰ καί τινα ἐρειπωμένα, χρησιμεύοντα πρὸ 90 ἐτῶν ὡς λοιμοκαθαρτήριον τοῦ χωρίου (τοῦ … εἶχεν …. Ἀσιατικοῦ λοιμοῦ) ἔνθα ὑπάρχουσιν οὐκ ὀλίγα ὀστᾶ ἀνθρώπων ἀτάκτως ἐρριμμένα.

ιγ.) Χειμάρρους ἔχει τὸ χωρίον δύο. Πρὸς Β. αὐτοῦ ὁ ὁρμητικὸς Καρὰ Μουσᾶς καὶ πρὸς Ν. ὁ Ψακῆς. Οἱ παραπόταμοι οὗτοι χύνονται εἰς τὸν ποταμὸ Κοκκαλᾶ.

ιδ.) Ἐκκλησίας κοινωτικὰς ἔχει δύο, τὴν τοῦ Ἁγίου Γεωργίου καὶ τὴν τοῦ Ἁγ. Παντελεήμονος. Ὑπάρχει δὲ καὶ μικρὰ τις ἐκκλησία ἔξω τοῦ χωρίου, Ἅγιος Ματθαῖος, ἐξαρτωμένη ἐκ τῶν κεντρικῶν ἐκπαιδευτηρίων τῆς πόλεως. Ὁ Ἅγιος Παντελεήμων εὑρίσκεται εἰσέτι ἐρείπιον.

ιε.) Δημοτικὰ σχολεία ἔχει ἓν λειτουργοῦν κατὰ τὸ νέον σύστημα. Μαθητὰς 50-60 μόνον ἄρρενες.

ιστ.) Τὸ χωρίον ἀριθμεῖ ὑπὲρ τὰς 185 οἰκίας. Οἱ κάτοικοι αὐτοῦ ἀνέρχονται εἰς χιλίους.


Στο τέλος της αναφοράς του ζητά ξανά συγγνώμη για την καθυστέρηση και κλείνει με την ημερομηνία Βασιλειόνοικον 3 Ιουλίου 1894, την αποφώνηση και την υπογραφή του.

Έτσι λοιπόν, χάρη στο ενδιαφέρον του Κωνσταντίνου Κανελλάκη να γράψει την Τοπογραφία της Χίου, διασώθηκε μία πλήρης εικόνα του χωριού Βασιλειόνοικου, το 1894.


(*) Στο χειρόγραφο η λέξη αναγράφεται «Βασιλειόνοικο». Ο Γ. Ζολώτας γράφει «Βασιλεώνοικο» και ετυμολογεί από το «Βασιλέων οἶκος».

(1) Τοπογραφία τῆς νήσου Χίου, Συγγραφεῖσα κατὰ τὸ 1901 ὑπὸ Κωνσταντίνου Ν. Κανελλάκη, ἐκδίδεται δαπάνῃ καὶ ἐπιμελείᾳ Περ. Α. Ἰατρίδου, Ἐν Χίῳ 1926. Τύποις Περ. Α. Ἰατρίδου.

Για τη σπουδαιότητα του βιβλίου είναι χαρακτηριστικά τα όσα σημειώνει ο εκδότης εκφράζοντας το θαυμασμό του προς «τὸν συλλέξαντα τὸ ὑλικὸν τοῦτο τῆς Χίου, διὰ τὸ λεπτόλογον, τὸ ἀκαταπόνητον καὶ τὴν πρὸς τὴν Χίον ίδιαιτέραν αὐτοῦ ἀγάπην καὶ ἀφοσίωσιν» και τονίζοντας ότι το βιβλίο «θέλει ἀποβεῖ λαμπρὸν βοήθημα οὐ μόνον εἰς πάντα ἐγγράμματον, ἀρχαιολογοῦντα καὶ ὁπωσδήποτε ἐνδιαφερόμενον διὰ τὴν Χίον, ἀλλὰ καὶ είς τοὺς δημοδιδασκάλους ὡς ἄριστον ὑλικὸν διὰ τὸ μάθημα τῆς Πατριδογραφίας, καὶ εἰς τοὺς μαθητὰς πολύτιμον βοήθημα».



Πηγή: Περιοδικό "ΔΑΦΝΗ" (www.dafninet.gr), Τεύχος 28 ο, Απρίλιος 2013



  © 2011 - 2025 vasileoniko.gr
Κατασκευή : Φώτης Φραγκάκης