Ένα αφιέρωμα στη χιλιοτραγουδισμένη "Άγια Νύχτα"

Σιωπηλή νύχτα - silent night. Γνωρίζουμε αλήθεια, την ιστορία ενός συναρπαστικού χρονικού, που βρίσκεται πίσω από αυτό το ξακουστό τραγούδι, που τραγουδούν μικροί και μεγάλοι τις ημέρες των Χριστουγέννων;
Χιλιάδες τραγούδια με αναφορά στα Χριστούγεννα και στον ερχομό του νέου χρόνου, σπουδαία ποιήματα, και κλασικά δημιουργήματα ακούγονται.
Μπορεί να είναι προορισμένα για αυτή την συγκεκριμένη εποχή, αλλά δεν υπολείπονται σε αξία τα υπόλοιπα. Έστω κι αν επαναλαμβάνονται δεν παύουν να πλαισιώνουν και να συντροφεύουν τις όμορφες στιγμές μας, να είναι διαχρονικά, διαδεδομένα και συναρπαστικά μελωδικά! Η διαχρονικότητά τους οφείλεται σε κάτι πιο ουσιώδες και βαθύ, σαν μια θετική επίδραση, σε κάποιες δύσκολες περιόδους της ζωής μας!
Κάτι ανάλογο συνέβη με την συναρπαστική ιστορία της Σιωπηλής νύχτας, που συνοδεύει τους στίχους και την μελωδία της εδώ και περίπου δυο αιώνες! Ας τη γνωρίσουμε λοιπόν.
Στις 23 Δεκεμβρίου του 1818 σ’ ένα μικρό χωριό της Αυστρίας το Όμπερντορφ και στην ενορία του Αγίου Νικολάου, ένας περιοδεύων θίασος έρχεται να αναπαραστήσει τη γέννηση του Θεανθρώπου. Αντιλαμβάνεται όμως ο πάστορας του ναού ότι τα ποντίκια είχαν κάνει ζημιά στο εκκλησιαστικό όργανο και δεν θα προλάβαιναν να το φτιάξουν, έτσι η παράσταση πραγματοποιήθηκε σε άλλο χώρο. Στην γιορτή παρευρέθηκε κι ένας νεαρός πάστορας από ένα άλλο χωριό, ο Γιόζεφ Μορ. Καθώς ο Μορ πήρε τον δρόμο της επιστροφής το ίδιο βράδυ, βρέθηκε ν’ απολαμβάνει από ψηλά, μαγεμένος, το χιονισμένο χωριό και τον φωτεινό έναστρο ουρανό, στην γλυκιά σιωπή της νύχτας! Εκείνες τις όμορφες στιγμές, θυμήθηκε ένα ποίημα που είχε γράψει πριν δύο χρόνια το1816 και αναφερόταν στην αναγγελία της γέννησης του Χριστού, από δύο αγγέλους, στους φτωχούς βοσκούς. Ένα ποίημα χωρίς μελωδία, που είχε μείνει δυο χρόνια στο συρτάρι του. Σκέφθηκε ότι θα ήταν ωραίο, να το συμπεριλάβει στις μελωδίες που θα έψαλαν την παραμονή στον Ναό του. Ζήτησε από τον φίλο του συνθέτη Φράντς Γκρούμπερ να το μελοποιήσει! Ο συνθέτης συγκινήθηκε τόσο από την ομορφιά, όσο κι από την αθωότητα των λέξεων, που συνθέτει μέσα σε λίγες ώρες με την κιθάρα του, την μουσική του μιας και το εκκλησιαστικό όργανο δεν λειτουργούσε. Όταν ο επισκευαστής του οργάνου άκουσε την μελωδία, ενθουσιάστηκε τόσο πολύ που αντέγραψε τους στίχους και τις παρτιτούρες και τα πήρε μαζί του στο δικό του χωριό, στις Άλπεις. Από εκεί δύο οικογένειες μουσικών οι Strassers και Rainers το πρόσθεσαν στο ρεπερτόριό τους, διαδίδοντάς το στην Βόρειο Ευρώπη και στις ΗΠΑ.
Είχε ήδη ξεκινήσει το μεγάλο ταξίδι της η Σιωπηλή νύχτα.
Συναρπαστική υπήρξε όμως και η εμπειρία μιας Κινέζας της Νιέν Τσάνγκ, το ’66 κατά την πολιτιστική επανάσταση της Κίνας, που φανερώνει την τεράστια επιρροή του τραγουδιού στις ψυχές των ανθρώπων! Η πενήντα ενός έτους Τσένγκ χωρίς να έχει διαπράξει κανένα αδίκημα, αθώα, φυλακίστηκε από το Μαοϊκό καθεστώς ως εχθρός του κράτους για επτά χρόνια! Συνήθιζε να σημειώνει με σημάδια τις ημέρες στον τοίχο της φυλακής της, γιατί από τις 2 Δεκεμβρίου εκείνου του χρόνου, είχαν σταματήσει να έρχονται εφημερίδες στην φυλακή. Φθάνοντας στα 23 σημάδια κατάλαβε ότι είχαν έρθει τα Χριστούγεννα και ω του θαύματος μέσα στο κρύο κελί της άρχισαν να φθάνουν ήχοι από το υπέροχο αυτό τραγούδι, με την φωνή κάποιας σοπράνο, που πιθανόν κι αυτή να είχε πέσει στην δυσμένεια των Μαοϊκών και ήταν φυλακισμένη! Η φωνή της αντηχούσε ζεστή στους διαδρόμους, διαπερνούσε τους τοίχους, ζέσταινε τα κελιά και τις καρδιές των κρατουμένων! Όλοι άκουγαν με κομμένη την ανάσα. Όπως ή ίδια εκμυστηρεύτηκε όταν αποφυλακίστηκε, καμία συναυλία που είχε παρακολουθήσει στην ζωή της, δεν την συγκίνησε περισσότερο, όσο εκείνη η φωνή, στην σιωπηλή, μοναχική, κρύα νύχτα στην φυλακή! Φωτεινό παράδειγμα και απόδειξη, ότι η μουσική ενώνει τους ανθρώπους και ανυψώνει τις ψυχές τους.
Είναι όμως κι ένα άλλο περιστατικό που συνέβη παραμονή Χριστουγέννων στα χαρακώματα, στο ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου το 1914, στο δυτικό μέτωπο, μεταξύ Άγγλων και Γερμανών. Ξαφνικά λίγο πριν τα μεσάνυχτα οι Γερμανοί στρατιώτες στο αντίθετο στρατόπεδο, άρχισαν να τραγουδούν Stille Nacht -Heilig Nacht, έκπληκτοι οι Άγγλοι στρατιώτες άκουγαν και σιγά- σιγά άρχισαν να ξεθαρρεύουν, ξεκινώντας κι εκείνοι να τραγουδούν την αγγλική εκδοχή του τραγουδιού, στην κρύα αφιλόξενη νύχτα. Το επόμενο πρωί των Χριστουγέννων, αμφότεροι, είχαν πηδήξει το ψηλό στηθαίο, είχαν αφήσει τα όπλα τους, στην ουδέτερη ζώνη και μαζί γιόρτασαν εκείνα τα κρύα Χριστούγεννα, δίνοντας τα χέρια, σ’ αυτούς, που πριν από λίγες ώρες ήθελαν να σκοτώσουν! Ήταν τα πιο μαγικά Χριστούγεννα της ζωής μου, έγραψε αργότερα στο ημερολόγιό του, ο Άγγλος στρατιώτης Φράνκ Ρίτσαρντς.
Η επιρροή τελικά του τραγουδιού ήταν τεράστια, ηχογραφήθηκε από σπουδαίους καλλιτέχνες όπως ο Μπίνγκ Κρόσμπι το 1934 και ο Έλβις Πρίσλεϊ. Ερμηνεύτηκε σε πάνω από 150 γλώσσες και σε πολλές παραλλαγές. Εγκωμιάστηκε ακόμα και από κλασσικούς συνθέτες, όπως ο Βέρντι και ο Βάγκνερ. Αποδεικνύεται λοιπόν ότι τα γλυκά συναισθήματα ευτυχίας, αγάπης και γαλήνης που αποπνέει παραμένουν τα ίδια, σε όποια γλώσσα κι αν τραγουδηθούν, όποιος τραγουδιστής κι αν τα τραγουδήσει!
Σήμερα το χειρόγραφο του Μορ φυλάσσεται στο Μουσείο του Σάλτσμπουργκ.
Δεν είναι όμως γνωστός ο στιχουργός των Ελληνικών στίχων της, κάπου αναφέρεται το όνομα Κ. Παπαδημητρίου χωρίς άλλη αναφορά.

Άγια νύχτα σε προσμένουν
με χαρά οι Χριστιανοί
και με πίστη ανυμνούνε,
τον Θεό δοξολογούνε
μ’ ένα στόμα, μια φωνή,
ναι με μια φωνή!

Η ψυχή μας φτερουγίζει
πέρα στ’ άγια τα βουνά,
όπου ψάλλουν οι αγγέλοι
απ’ τα ουράνια θεία μέλη
στον Σωτήρα ωσαννά,
ψάλλουν ωσαννά!

Στης Βηθλεέμ ελάτε όλοι
τα βουνά τα ιερά
και με ευλάβεια μεγάλη
‘κει που τ’ άγιο φως προβάλλει
προσκυνήστε με χαρά,
ναι με μια χαρά!

Παρ’ ότι η Άγια νύχτα κατέκτησε τον κόσμο, εγώ ταπεινά θα σταθώ στους στίχους του γλυκού ποιητή μας Γ.Δροσίνη :

Την άγια νύχτα την Χριστουγεννιάτικη λυγούν τα πόδια
και προσκυνούν γονατιστά στην φάτνη τους τ’ άδολα βόδια.
Την άγια νύχτα την Χριστουγεννιάτικη κάποιοι ποιμένες
ξυπνούν από φωνές ύμνων μεσούρανες, στη γη σταλμένες.
Την άγια νύχτα την Χριστουγεννιάτικη ποιος δεν το ξέρει
των μάγων κάθε χρόνο τα μεσάνυχτα λάμπει τ’ αστέρι.
Κι όποιος το βρει μες στ’ άλλα αστέρια ανάμεσα και δεν το χάσει
σε μία άλλη Βηθλεέμ ακολουθώντας το μπορεί να φθάσει!

Χωρίς λόγια, σαν υστερόγραφο στους λαμπρούς ποιητές μας!
Καλά Χριστούγεννα με υγεία και χαρά στις οικογένειές σας!

01 Δεκεμβρίου 2024

Μαρία Φετοκάκη